«دماوند» و «منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر» دو میراث استان مازندران هستند که از سال ۱۳۸۶ وارد فهرست میراث در انتظار یونسکو شده‌اند و به رغم وعده‌های مکرر برای تسریع روند جهانی شدن آن‌ها، اما همچنان معطل مانده‌اند، درحالی که افزایش معارض‌ها، ثبت جهانی این دو میراث طبیعی و فرهنگی ایران را در خطر قرار داده است.
در دماوند، فعالیت معادن و ساخت‌وسازهای بی‌رویه، حضور گسترده کوهنوردان و گردشگران، اضافه شدن برخی سازه‌ها با کاربری اقامتگاه در ارتفاع ۴۲۰۰ متری، گسترش دام‌ها و چرا کردن بیش از حد و رها کردن زباله، از جمله معارض‌هایی هستند که در این سال‌ها نگرانی‌هایی را برای ثبت جهانی بلندترین کوه ایران ایجاد کرده‌اند، اما تا کنون تنها اقدامی که برای رفع این موانع انجام شده، لغو مجوز فعالیت معدن در دماوند بوده که به باور متولیان، این میراث طبیعی را به ثبت جهانی نزدیک‌تر کرده است.
متولیان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر ثبت جهانی دماوند را به احداث پایگاه جهانی و تدوین برنامه مدیریتی متمرکز منوط دانسته‌اند؛ چراکه تعدد دستگاه‌های ذیربط در دماوند و تداخل ضوابط مدیریتی آن‌ها با یکدیگر، نه‌تنها موانع جهانی شدن را رفع نکرده، بلکه راه را دشوارتر کرده است.
درباره منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر نیز با مشکلاتی مشابه روبه‌رو هستیم که گفته می‌شود مانع ثبت جهانی شده‌اند، از جمله ویلاسازی‌های گسترده، یا تبدیل باغ‌ها به اراضی، ساخت مجتمع فرهنگی در باغ ۳۳هکتاری رامسر و تخریب ساختمان‌های تاریخی بافت تاریخی رامسر.
به هر حال، مهم است بدانیم از سال ۱۳۸۶ که نام این دو میراث به فهرست در انتظار یونسکو وارد شده، چه اقداماتی برای رفع موانع و معارض‌ها در دماوند و رامسر انجام شده است. پرسش دیگری که مطرح بوده این است که آیا ثبت جهانی این دو اثر جزء اراده میراث فرهنگی است؟ از این‌رو ایسنا آخرین وضعیت پرونده جهانی منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر و دماوند را از محسن باستانی ـ معاون میراث فرهنگی استان مازندران پیگیر شد که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
ابلاغ حریم مصوب دماوند در سال ۱۴۰۲
معاون میراث فرهنگی استان مازندران درباره آخرین وضعیت پرونده جهانی دماوند به ایسنا گفت: میراث فرهنگی از زمانی‌که پرونده ثبت ملی دماوند آماده شده، در تدارک آماده شدن پرونده ثبت جهانی آن بوده است. به تازگی هم روی پرونده تعیین حریم و عرصه این اثر طبیعی اقداماتی انجام شده است و تا آخر امسال حریم آن مصوب خواهد شد که مقدمه‌ای برای ثبت جهانی آن نیز خواهد بود.
او درباره علت تاخیر تصویب حریم و عرصه این اثر طبیعی، اظهار کرد: وسعت محدوده دماوند خیلی زیاد است و تنش‌ها و محدودیت‌هایی برای تعیین حریم اینگونه آثار وجود دارد و همین موضوع موجب شد فرآیند تعیین حریم و عرصه آن طولانی شود. در حال حاضر محدوده عرصه و حریم و ضوابط آن مشخص شده است و منتظر تصویب نهایی در شورای ثبت و حریم هستیم که امسال حریم آن ابلاغ می‌شود.
رفع معارض‌های دماوند نیازمند تدوین نقشه مدیریتی است
باستانی در پاسخ به این پرسش که با توجه به گسترش معارض‌ها در دماوند، از جمله ساخت‌وسازها، زباله‌ها، فرسایش ناشی از رفت‌وآمد زیاد کوهنوردان و گردشگران، آیا این اثر همچنان شاخص‌های لازم را برای ثبت جهانی دارد، اظهار کرد: این مشکلات که قطع به یقین وجود دارد، اما دماوند مدیریت چندگانه دارد و برای رفع چنین مشکلاتی به دنبال تصویب پلان مدیریتی هستند تا وظیفه هر نهاد و دستگاه ذیربط مشخص شود. در حوزه فعالیت معادن هم اتفاقات خوبی رخ داد و مجوز فعالیت آن‌ها لغو شد. برای فعالیت کوهنوردان هم باید تاب و ظرفیت منطقه را شناسایی کرد که محدودیت‌هایی برای صعود به قله اعمال شود. در حوزه پاکسازی زباله‌ها و پایداری محیط زیست نیز دستگاه متولی باید وارد عمل شود، اما تمام این اقدامات نیازمند همان پلان مدیریتی است. تدوین این پلان مدیریتی خارج از حیطۀ وظایف اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران است و در سطح ملی باید پیگیری شود.
او افزود: از طرفی پرونده‌های ثبت جهانی حساسیت‌های ویژه‌ای دارند و اگر چنین مشکلاتی رفع نشود و پرونده به صورت دقیق کارشناسی نشود، منجر به این می‌شود که در اجلاس یونسکو برگشت داده شود که در آن صورت سهمیه ایران از بین می‌رود و یک امتیاز منفی محسوب می‌شود. به دلیل همین حساسیت‌هاست که آماده کردن برخی پرونده‌ها زمان می‌برد و تلاش می‌شود تا بدون کم و کاستی پرونده آماده و سپس به یونسکو ارسال شود.
سرانجام پایگاه جهانی دماوند چه شد؟
باستانی درباره تأسیس پایگاه جهانی دماوند نیز گفت: سه، چهار سال پیش معاون وقت میراث فرهنگی کشور مصوب کرد که «پادگان رینه» ثبت ملی و مرمت شود تا به عنوان پایگاه جهانی دماوند مورد بهره‌برداری قرار گیرد، اما این موضوع هم دچار رفت و برگشت‌هایی شد؛ یعنی تا پلان مدیریتی ابلاغ نشود، انجام چنین اقداماتی سخت است و هر دستگاهی می‌تواند مدعی مدیریت در اثر طبیعی شود.
رسالت متولیان دماوند ثبت جهانی آن است
معاون میراث فرهنگی مازندران در پاسخ به این سوال که با توجه به تعدد متولیان دماوند، چه مخالفت‌هایی برای ثبت جهانی آن وجود دارد و آیا مردم محلی موافق و همراه ثبت جهانی این اثر طبیعی هستند، گفت: رسالت همه دستگاه‌های ذیربط، ثبت جهانی دماوند است و همه در تلاش هستند با ثبت جهانی، جامعه محلی منتفع شود و همگی در این باره هم‌راستا و هم‌نظر هستند، اما طبیعتاً تداخل ضوابط وجود دارد و تدوین پلان مدیریتی به رفع آن کمک می‌کند. در پایگاه‌های جهانی عموما نخستین گزینه‌ای که روی آن تاکید می‌شود بحث پلان مدیریتی است. مردم هم به این نتیجه رسیده‌اند که ثبت جهانی فرایندی است که به اقتصاد گردشگری و محلی کمک می‌کند.
به سختی از دماوند محافظت کردیم
او در ادامه درباره اقداماتی که میراث فرهنگی برای حفاظت از دماوند انجام داده است و پیشنهادهایی که برای حفاظت از این اثر طبیعی وجود دارد، اظهار کرد: تا امروز به سختی از دماوند حفاظت کرده‌ایم و با اینکه حریم آن ابلاغ نشده، در تلاش بودیم روی ساخت‌وسازهایی که در منظر دماوند اتفاق می‌افتاد، کنترل و نظارت داشته باشیم، اما تا زمانی که حریم دماوند ابلاغ نشود طبیعتا قدرت اجرایی برای ما وجود ندارد و با ابلاغ آن کنترل ما بر ساخت‌وساز و حفظ حریم منظری آن بیشتر خواهد شد.
باستانی درباره سرنوشت ساخت‌وسازهایی که در گذشته در دماوند انجام شده و ممکن است به عنوان مانع برای ثبت جهانی تلقی شود، گفت: یکسری ساخت‌وسازها قبل از ابلاغ و تصویب حریم و ضوابط آن انجام شده که درباره آن یکسری قوانین وجود دارد که اگر بعد از حریم مصوب بخواهند بازسازی و نوسازی شود باید مطابق با ضوابط تعیین‌شده حریم این اقدام انجام شود. مطمئن باشید اگر مشکلی برای ثبت جهانی دماوند وجود داشته باشد، مرتفع می‌شود.
منظر طبیعی ـ تاریخی رامسر منتظر چیست؟
معاون میراث فرهنگی مازندران در ادامه این گفت‌وگو با ایسنا به آخرین وضعیت پرونده جهانی منظر طبیعی ـ تاریخی رامسر اشاره کرد و گفت: حریم منظر طبیعی ـ تاریخی رامسر از سال ۱۳۸۳ مصوب شده است و به دنبال آن کنترل کیفی روی این منطقه صورت گرفته است. سهمیه ثبت جهانی در یونسکو برای کشور محدود است و طبیعتاً خیلی از آثار از لحاظ ارزش و جایگاه در اولویت هستند، یا پرونده‌های آن‌ها از ١٠ یا ١۵ سال قبل آماده شده است. به محض اینکه فرصت ثبت جهانی به رامسر داده شود و پرونده آن کامل و آماده شود، به یونسکو ارائه خواهد شد.
ساخت‌وسازها در رامسر با ضوابط حرایم در مغایرت بود
باستانی در پاسخ به این سوال که حجم زیاد ویلاسازی و ساخت‌وساز در رامسر و تبدیل باغ‌ها به اراضی چقدر می‌تواند برای ثبت جهانی این اثر مانع ایجاد کند؟ اظهار کرد: در مرحله‌ای که ناظر یونسکو وارد فاز نظارت از رامسر می‌شود باید در این مورد تصمیم گرفته شود. ممکن است نظر ناظر هم مطابق ضوابط حریم مصوب سال ٨٣ باشد و یا ممکن است ضوابط بیشتری در نظر گرفته شود و کنترل بر ساخت‌وساز بیشتر خواهد شد.
او اضافه کرد: این بحث‌ها فقط به میراث فرهنگی مربوط نیست و ما ضابطه‌ای داریم که مثلاً تفکیک اراضی، ممنوع است یا ساخت‌وساز باید منطبق با یک محدوده ارتفاعی صورت گیرد. این ضوابط ابلاغ و کنترل می‌شوند، اما چندین وجه دیگر، از جمله حضور مردم و شهرداری وجود دارد.
معاون میراث فرهنگی مازندران گفت: ما زمانی با پدیده «ماده ١٠٠» مواجه بودیم که برای ساخت غیرمجاز از طریق ماده ١٠٠ مجوز می‌گرفتند تا اینکه سال ١٣٩٨ مجلس قانون حمایت از بافت‌های تاریخی را مصوب و ابلاغ می‌کند و در یکی از بندها اشاره می‌کند که هرگونه ساخت‌وسازی که غیرقانونی باشد باید به ماده ١٠٠ ارجاع و قلع و قمع شود. این قانون بازوی قانونی و اجرایی خیلی خوبی برای میراث فرهنگی بود که جلوی تخلفات ماده ١٠٠ را می‌گرفت، اما تا پیش از این، چنین اتفاقی نمی‌افتاد و ساخت‌وسازها با ضوابط حرایم در مغایرت بود.
او افزود: با این حال کمتر این موضوع را در رامسر شاهد بودیم و پیش از حریم مصوب، ساخت‌سازهای کمی صورت گرفته و بعد از آن هم سعی شده کنترل کیفی لازم را انجام شود. کما اینکه اگر به منظر هتل قدیمی رامسر نگاه کنید ساخت‌وسازی انجام نشده است. البته سخت بود این محوطه و باغ‌ها را به همان شکل حفظ کنیم.
معیار اصلی رامسر برای ثبت جهانی چیست؟
معاون میراث فرهنگی مازندران درباره شاخص‌های منظر رامسر برای ثبت جهانی نیز اظهار کرد: در فرآیند تهیه پرونده جهانی، معیارهای آن لحاظ می‌شود، اما معیار اصلی رامسر این است که یک «باغ ـ شهر مدرن» بوده که تعامل طبیعت و میراث دست‌ساخت بشری را در آن شاهدیم.
باستانی همچنین در پاسخ به این پرسش که با توجه به تخریب بخش زیادی از خانه‌ها در بافت تاریخی رامسر، چقدر از این بافت باقی مانده است و برنامه حفاظتی از آن چیست، گفت: از سال ١٣١٠ که هسته مرکزی شهر رامسر اجرا می‌شود تا سال ١٣٨٣ که حریم مصوب نداشته، تغییرات و دخل و تصرفاتی در رامسر شکل می‌گیرد و در دوره پهلوی دوم الحاقاتی داشته و توسعه پیدا کرده و در هر صورت شهری پویا بوده است و اگر در این شرایط امکان ثبت جهانی آن وجود نداشت، هیچ وقت در فهرست انتظار یونسکو قرار نمی‌گرفت. حتی آقای ضرغامی ـ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ هم در بازدید خود به ثبت جهانی رامسر خیلی تاکید داشتند.
سازه نیمه‌کاره باغ رامسر باید تخریب شود
او درباره سازۀ نیمه‌کاره مجتمع فرهنگی باغ ٣٣ هکتاری رامسر که جزء منظر فرهنگی ـ تاریخی آن محسوب می‌شود و در ثبت جهانی آن ممکن است مانع ایجاد کند، توضیح داد: این موضوع را از قبل پیگیری کردیم و دادستان استان مازندران حکم تخریب این سازه را داده و چندین سال است اجازه فعالیت ندارد. فعلا به صورت نیمه‌کاره مانده است و به دنبال زمین معوض برای مجتمع ارشاد هستند، اما تکلیف ساختمان مشخص است. مطمئنا به مرحله جهانی شدن که برسد ساختمان قلع و قمع می‌شود.
باغ هشت هکتاری واگذار شده اما با تغییر کاربری آن مخالفیم
معاون میراث فرهنگی مازندران همچنین درباره واگذاری باغ تاریخی هشت هکتاری رامسر به نهضت ملی مسکن، گفت: این باغ جزء باغ ٣٣ هکتاری رامسر نیست. این باغ هشت هکتاری واگذار شده است، اما با تغییر کاربری آن به مجموعه مسکونی ـ اداری مخالفت کرده‌ایم و پرونده ثبت ملی آن را هم آماده کرده‌ایم که قرار است به آثار ثبتی مجموعه فرهنگی رامسر اضافه شود.
باستانی همچنین درباره همراهی مردم و دیگر دستگاه‌های اجرایی کشور در جریان ثبت جهانی رامسر، اظهار کرد: وقتی با اهمیت موضوع آشنا می‌شوند با این موضوع همراه می‌شوند، همانطور که استاندار مازندران در این راستا دستور تخریب مجتمع فرهنگی ارشاد را صادر کرد.
منبع : ایسنا
