دلایل استفاده بیمارگونه نوجوانان از فضای مجازی

استفاده درست و به‌جا از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رو به رشد آن، دارای اهمیت بسیاری در پرورش صحیح نیروهای جوان جامعه است. محققان کشور در این خصوص تحقیقی را انجام داده و عوامل موثر بر استفاده بیمارگونه دانش‌آموزان دبیرستانی از فضای مجازی را برشمرده‌اند.

پیشرفت علوم و فناوری، جامعه انسانی را با دو جهان موازی رو به رو نموده است، جهان واقعی و جهان مجازی. در جهان مجازی است که آدمی با سرزمینی با فرهنگ های مختلف و بدون مرز مواجه می شود. در واقع با ظهور عصر ارتباطات و اطلاعات و نیز پدیده جهانی شدن، شاهد تغییرات شگرفی در تمامی ابعاد زندگی انسان ها بوده ایم که مصداق بارز این دگرگونی ها را می توان به استفاده نابهنجار کاربران از فضای مجازی و به تبع آن شبکه های اجتماعی اشاره کرد. بر پایه ی گزارش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران، آمار کاربران فضای مجازی به طور چشمگیری در حال افزایش است.

به گفته محققان و بر اساس آمارهای پایگاه های علمی شاخص های علوم پایه، در سال ۲۰۱۷ تعداد کاربران فضای مجازی در ایران به حدود ۵۷ میلیون نفر رسیده بود که این میزان، ۷۰ درصد جمعیت این کشور در آن زمان را تشکیل می داد و نیز از این نسبت حدود بیش از ۴۰ درصد را نوجوانان و جوانان تشکیل می دادند. این رقم در حالی به افزایش یافتن ادامه می دهد که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سال ۱۳۹۹ ضریب نفوذ اینترنت در این کشور را حدود ۹۴ درصد اعلام کرد؛ یعنی از هر ۱۰۰ نفر در ایران، ۹۴ نفر اینترنت را در کارهای روزمره خود به کار می گیرند. با توجه به افزایش کاربرانی که در سنین مدرسه قرار دارند، می توان گفت که فضای مجازی و به تبع آن، شبکه های اجتماعی، زندگی فردی و گروهی این قشر مهم از جامعه را به شدت تحت تأثیر خود قرار داده است و بایستی با شناخت دقیق آن، از آسیب های احتمالی مربوطه کاست.

در این راستا، پژوهشگرانی از اداره آموزش و پروش ناحیه اردبیل با همکاری دانشگاه محقق اردبیلی اقدام به طراحی و اجرای مطالعه ای کرده اند که در آن، عوامل مؤثر در استفاده‌ بیمارگونه دانش‌آموزان از فضای مجازی مورد بررسی واقع شده اند.

آن ها برای انجام این تحقیق، ۳۷۰ نفر از دانش آموزان دختر مدارس متوسطه دوره دوم شهرستان اردبیل را وارد مطالعه کرده اند. پرسشنامه ساخته محققان نیز به عنوان ابزار گردآوری داده های تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. این داده ها سپس با استفاده از روش های آماری و کامپیوتر، تجزیه و تحلیل شده اند.

نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان می دهند که ۱۲ عامل مشتمل بر کارکرد ضعیف خانواده، فقدان روابط صمیمانه و دوستانه، انزوای اجتماعی، تنوع طلبی، گمنامی هویت فرد، اعتقادات مذهبی، اعتماد به نفس پایین، مدت زمان و نوع استفاده از فضای مجازی، احساس تنهایی، مشکلات تحصیلی، هزینه پایین و افسردگی و اضطراب اجتماعی، بیشترین تاثیر را در استفاده بیمارگونه دانش آموزان دختر از فضای مجازی دارند.

بر این اساس، کارکرد ضعیف خانواده و بعد از آن، فقدان روابط صمیمانه و دوستانه دارای بیشترین تاثیرگذاری بوده اند.

به گفته آیسان شارعی، پژوهشگر اداره آموزش و پروش ناحیه یک شهرستان اردبیل و دیگر همکارانش در این مطالعه، «امروزه ارتباطات مجازی سهم به سزایی در پوشش دادن روابط و گفتگوهای نسل نوجوانان و جوانان جوامع مختلف دارند. این نقش با گسترش شبکه های اجتماعی و پیام رسان های متعدد، پررنگ تر شده و زندگی افراد را در تمامی ابعاد آن متأثر کرده است».

آن‌ها می‌گویند: «با عنایت به این تأثیرگذاری همه جانبه، آن چه بر اهمیت موضوع اضافه می‌کند، چگونگی استفاده افراد از فضای مجازی است. به طوری که اگر این مقوله در مسیر درست و به گونه ای مطلوب مورد استفاده قرار گیرد، موجبات توسعه جامعه را فراهم خواهدکرد. در غیر این صورت برای جامعه و اعضای آن مشکلات متعددی را ایجاد می کند. مصداق بارز این مشکلات، ظهور پدیده ای بنام اعتیاد به فضای مجازی است که از آن با عنوان اعتیاد مدرن نیز یاد می شود؛ امری که ماحصل عصر ارتباطات است».

با این وجود، فضای مجازی بالذات به عنوان یک ابزار مفید تلقی می شود که دارای شبکه های اطلاع رسانی سریع با منابع اطلاعاتی بی شمار است. ولی استفاده غلط و افراطی از آن و به واقع، غرق شدن در فضای مجازی و جدایی از طبیعت و واقعیت های زندگی، آن را به یک تهدید بالقوه تبدیل می کند.

به اعتقاد شارعی و همکارانش، «با توجه به مطالب ذکرشده و با توجه به تحقیقات پیشین، می توان از این ادعا حمایت کرد که مطالعه استفاده های نابهنجار و بیمارگونه دانش آموزان از فضای مجازی و شناسایی عوامل مؤثر بر آن، یک رویکرد مطالعاتی نوپدید است که کندوکاو و بحث در مورد آن می تواند افق های جدیدی را برای آموزش دانش آموزان در جهت یادگیری دانش و مهارت کاربرد آن در زندگی روزمره و نحوه ی استفاده صحیح و علمی از فضای مجازی برای خانواده های دانش آموزان و دست اندرکاران سازمان های آموزشی هر جامعه ای روشن کند».

گفتنی است این اطلاعات علمی پژوهشی را فصلنامه «رهبری آموزشی کاربردی» وابسته به دانشگاه محقق اردبیلی به چاپ رسانده است./ ایسنا