یک ماه بعد از شروع سال تحصیلی، کمبود معلم و کتاب/ «شغل معلمی در ایران آزاردهنده شده است»
کمبود ۲۰۰ هزار معلم در مدارس کشور
سال تحصیلی به آبان رسیده اما با گذشت یک ماه هنوز برخی کلاس‌ها معلم ندارند و برخی دانش‌آموزان کتاب.
مظاهر گودرزی: کتاب، کلاس، معلم؛ یک‌بار این نیست، یک‌بار آن دیگری، یک‌بار دانش‌آموز کلاس درس ندارد، یک‌بار در کلاس از معلم خبری نیست، هرچه هست نظم ناسامانی آموزش‌وپرورش را احاطه کرده، نظمی که نه معلم‌اش رضایت دارد نه دانش‌آموزش، روندی که محصول برنامه‌ریزی غلط یا حتی سال‌ها بی‌برنامگی است؛ به‌تعبیر محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش: «کمبود معلم در آموزش و پرورش پیامد یک برنامه دراز مدت است.» اما کدام برنامه می‌تواند دست مدرسه را از وجود معلم خالی کند؟ آن‌هم یک کمبود ۲۰۰ هزار نفری، به‌گفته علی امرایی، عضو کمیسون آموزش دیده‌بان عدالت و شفافیت: «امروز آموزش و پرورش در همه مقاطع تحصیلی با کمبود ۲۰۰ هزار معلم مواجه است.» کمبودی که حالا قرار است برای جبران آن از معلم‌های بازنشسته هم استفاده شود، حتی خبرهایی به‌گوش میرسد که سن این معلم‌ها به ۷۰ سال هم میرسد، خبری‌که محمود امانی طهرانی، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش درباره آن به ایسنا گفت: «نباید نیروهایی که به کارگیری آنها به بچه‌ها لطمه می‌زند را دوباره وارد محیط کار کرد البته ملاک این امر سن معلمان نیست. چه بسا معلمی در سن بالا نشاط دارد و بچه‌ها از حضور او لذت می‌برند.»
کدام برنامه، کدام معلم؟
برنامه‌ریزی که توانسته برخی از کلاس‌های درس را با وجود گذشت یک ماه از سال تحصیلی از معلم خالی کند ماجرای برون‌سازی جذب معلم و رسمی نکردن استخدام آنها است، برنامه‌ای که گویا فراموش کرده بود درمیان راه قرار است تعداد زیادی معلم استخدامی بازنشسته شوند. علی امرایی به خبرآنلاین می‌گوید: «دانشگاه فرهنگیان مرکز تربیت معلمان است، در سال ۱۳۹۱ تعداد ۲۱ هزار نفر از داوطلبان توانستند در این دانشگاه پذیرش شوند، از سال ۱۳۹۱ تا سال ۱۳۹۷ این روند کاهشی بود تا جایی که در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ میزان ظرفیت پذیرش در دانشگاه فرهنگیان به سه هزار نفر رسید، این درحالی‌ست که خروجی معلم‌ها از سازوکار آموزش به‌عنوان معلم بازنشسته بیش ۳۰ هزار نفر بوده است.»
محمدرضا نیک‌نژاد دراین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «برون سپاری هزینه‌های آموزش‌وپرورش به خانواده‌ها و از طرفی حرکت به‌سمت خصوصی‌سازی و البته به‌خدمت گرفتن معلم از روش‌هایی غیر از استخدام رسمی سبب‌ساز این کمبودها شده است. لذا یک نگاه صرفه‌جویانه کلاس‌های درس را بدون معلم گذاشته و آموزش‌وپرورش را به این حال و روز انداخته است. این روند از سال‌های گذشته شروع شد اما امسال به‌دلیل اینکه اوج بازنشسته شدن معلم‌ها و خروج آنها از چرخه تدریس بود این کمبود بیشتر احساس شد.»
او ادامه می‌دهد: «مسئولین برای جبران معلم در مدارس در دوران اوج بازنشستگی معلم‌ها، به‌جذب نیروهای غیررسمی خیلی متکی شدند اما اتفاقاتی در جامعه افتاد که سبب شد تمایل علاقه‌مندان به معلمی کم شود. یک زمانی شوق و انگیزه برای معلم شدن زیاد بود، اما روند چند سال گذشته سبب شده انگیزه‌ای برای معلم شدن وجود نداشته باشد، چراکه هم فشار کاری معلم‌ها زیاد شده، هم جذابیت شغل معلمی در مقایسه با مشاغل کم شده و از هم بدتر ناکافی بودن حقوق و مزایای معلمی سبب شده این شغل از چشم جوانان بیفتد.»
نیک‌نژاد بیان می‌کند: «شغل معلمی در ایران بسیار آزاردهنده شده است، بسیاری علیرغم اینکه همچنان می‌توانند تدریس کنند تصمیم می‌گیرند بازنشسته شوند، حتی برخی نو معلم‌ها با داشتن سابقه یکی دو ساله تدریس از واژه تنفر برای شغل معلمی استفاده می‌کنند، همه این‌ها سبب شده یک زمینه اجتماعی ایجاد شود که افراد تمایلی به معلمی نداشته باشند. این وضعیت ادامه دارد و سبب می‌شود افراد بی‌انگیزه جذب معلمی شوند، آموزش‌وپرورش مجبور می‌شود افرادی که از همه جا رانده شده‌اند را برای معلمی به‌خدمت بگیرند، این وضعیت کار را برای قدرت گرفتن یک نگاه ایدئولوژیک ساده می‌کند که دوست دارد در آموزش و پرورش قدرت بگیرد.»
درباره حضور افراد خاص در آموزش‌وپرورش، معین‌الدین سعیدی نماینده چابهار گفته بود: «نکته بسیار نگران‌کننده این است که رویکردی در وزارت آموزش و پرورش برای جذب معلم وجود دارد مبنی بر اینکه فقط افراد خاص در این حوزه جذب می‌شود، بسیاری از افرادی که دارای صلاحیت‌های علمی هستند به خاطر نوع نگاه‌شان و بحث‌های سیاسی متاسفانه رد می‌شوند.»
درباره نبود انگیزه برای معلم شدن امرایی می‌گوید: «متاسفانه آموزش و پرورش در دوره‌های مختلف با معلمان بدرفتاری کرده است، معلمی که بعد از مهر ۱۴۰۱ بازنشسته شده هنوز پاداش پایان خدمت خودش را دریافت نکرده است، این رفتارها سبب می‌شود وقتی که افراد از بیرون به جامعه معلمی نگاه می‌کنند و وقتی نارضایتی معلمان را در پرداختی آموزشو پرورش می‌بینند رقبتی کمتری برای ورو دبه دانشگاه فرهنگیان دارند.»
چالشی به نام شرط سنی برای معلم شدن
همان‌طورکه گفته شد وضعیت کمبود معلم درسال‌های اخیر و امسال به‌دلیل کاهش جذب معلم استخدامی در آموزش و پرورش از طریق دانشگاه فرهنگیان، افزایش تعداد معلم‌های بازنشسته و البته کاهش تمایل و انگیزه برای معلم شدن میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که می‌توانستند از روش‌های دیگر، جذب این وزارتخانه شوند، اما با این وجود همچنان قوانین دست‌وپا گیری برای استخدام رسمی معلم از طریق دانشگاه فرهنگیان وجود دارد، علی امرایی دراین‌باره می‌گوید: «آموزش و پرورش با اینکه با کمبود ۲۰۰ هزار نفری معلم مواجه است متاسفانه دایره انتخاب خودش را محدود و محدودتر می‌کند، کسانی که مشتاق معلمی هستند و تدریس را مقدس می‌دانند در کنکور سراسری شرکت می‌کنند، اما ظوابطی برای دانشگاه فرهنگیان گذاشته‌اند که شرایط را سخت می‌کند، تا چند سال گذشته دانشجو با سن ۲۲ سال به بالا پذیرش نمی‌کرد، حتی اگر یک داوطلب بالای ۲۲ سال رتبه یک کنکور بود، دانشگاه فرهنگیان او ار پذیرش نمی‌کرد. با تلاش‌ها و پیگیری‌های انجام شده این سن به ۲۴ سال رسید. الان کسی که ۲۵ سال سن دارد به دانشگاه فرهنگیان راه نمی‌دهند، اگر این فرد ۳۰ سال هم خدمت کند سن او به ۵۵ سال میرسد، آیا فرد ۵۵ ساله برای تدریس پیر است؟ درحالی‌که این سن اوج تجربه است.»
او ادامه می‌دهد: «حالا هیات عمومی دیوان عدالت اداری محدودیت سنی ۲۴ ساله را باطل کرده و گفته افراد تا سن ۴۰ سالگی می‌توانند پذیرش شوند اما اموزش و پرورش و سازمان سنجش به آن عمل نمی‌کنند، با این رویه که الان دانشگاه پذیرش می‌گیرد مجدد با کمبود معلم مواجه می‌شویم.»
دست برخی دانش‌آموزان به کتاب نرسید
با وجود اینکه این روزها خبرهای کمبود معلم پرسروصدا شده است، اما از گوشه و کنار خبرهای دیگری درباره اینکه برخی دانش‌آموزان هنوز کتاب دریافت نکرده‌اند هم شنیده می‌شود، نیک‌نژاد دراین‌باره می‌گوید: «تهیه کتاب‌های درسی یک پروسه یکساله دارد که معمولا در تابستان کتاب‌ها آماده شده است اما خیلی مواقع توزیع کتاب‌ها در مناطق با مشکلاتی همراه می‌شود، ممکن است هرسال به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی یا انجام نشدن درست برنامه‌ها توزیع کتاب در یک منطقه به‌خوبی انجام نشود. تقریباً هرسال این مسئله در آموزش و پرورش و مدارس وجود دارد.»
دراین‌باره، حجت‌الاسلام علی لطیفی ، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به ایرنا گفته که: «همیشه درصدهایی را داریم که به دلایل متعدد کتاب‌های درسی را با تاخیر دریافت می‌کنند. ثبت‌نام یک سری از دانش‌آموزان به هر دلیلی انجام نشده است، بنابراین کتاب هم با تاخیر به دست آنها میرسد، یک سری از دانش‌آموزان هم ثبت‌نام خود را انجام داده‌اند اما ثبت سفارش کتاب را موفق نشدند که انجام دهند، بخشی دیگر مدارسی هستند که در ثبت کد مدرسه مشکل دارند، دسته دیگر دانش‌آموزانی هستند که ثبت سفارش آنها به صورت موقت انجام شده و اکنون برای ثبت سفارش قطعی شاهد تغییر در وضعیت هستند که چیزی حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار دانش‌آموز را شامل می‌شود. این تعداد، ثبت سفارش موقت را در مدرسه الف انجام داده‌اند و اکنون در مدرسه ب هستند که پرونده آنها باید منتقل شود.»
